Koncepcja wypalenia zawodowego według Christiny Maslach definiuje to zjawisko jako wielowymiarowy zespół objawów, takich jak wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja oraz obniżone poczucie dokonań osobistych. Z kolei definicja wypalenia zawodowego według WHO to syndrom wynikający z przewlekłego stresu w miejscu pracy. Charakteryzuje się trzema wymiarami: brakiem energii i wyczerpaniem, zwiększonym dystansem psychicznym do swojej pracy oraz negatywnym do niej nastawieniem wraz ze zmniejszoną skutecznością zawodową.
Czym jest wypalenie zawodowe? Dotyczy wykonywanej pracy Christina Maslach, prekursorka badania zjawiska wypalenia zawodowego, definiuje wypalenie zawodowe jako zespół fizycznego i emocjonalnego wyczerpania . Pojęcie wypalenia zawodowego jest omawiane w kontekście różnych zawodów, szczególnie tych wymagających bliskiego kontaktu z ludźmi, jak na przykład pielęgniarki, które są narażone na emocjonalne wyczerpanie. Jego rezultatem jest rozwój negatywnej samooceny i negatywnego nastawienia do wykonywanych obowiązków oraz spadek zainteresowania problemami klientów i współpracowników.
Wypalenie zawodowe nie jest zwykłym zmęczeniem. Zmęczony człowiek po odpoczynku odzyskuje energię. Z drugiej strony nie jest również depresją, która objawia się odczuwaniem braku sensu życia w ogóle, podczas gdy przy wypaleniu zawodowym odczuwa się brak sensu życia jedynie w pracy. Omawiany stan nie jest też stresem, chociaż stres przewlekły do niego prowadzi.
Objawy wypalenia zawodowego Objawy wypalenia zawodowego mogą być różnorodne i często rozwijają się stopniowo. Najczęściej obejmują one brak energii i motywacji do pracy , co prowadzi do wyczerpania fizycznego i psychicznego. Pracownicy mogą mieć problemy ze snem i koncentracją, co negatywnie wpływa na ich produktywność i jakość wykonywanej pracy. W relacjach z kolegami i przełożonymi mogą pojawić się napięcia i konflikty , a liczba błędów i niepowodzeń w pracy może wzrosnąć. Inne objawy wypalenia zawodowego to zniechęcenie do kontaktów z pracownikami i pacjentami, jak również zwiększona liczba zwolnień lekarskich (L4). Stan ten może prowadzić do poważnych problemów ze zdrowiem psychicznym i fizycznym, co dodatkowo pogłębia trudności w życiu zawodowym.
Przyczyny syndromu wypalenia zawodowego Przyczyny wypalenia zawodowego są złożone i mogą dotyczyć różnych aspektów pracy. Długotrwałe narażenie na stres i presję w miejscu pracy jest jedną z głównych przyczyn. Brak równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, brak wsparcia i motywacji ze strony przełożonych oraz możliwości rozwoju i awansu w karierze również przyczyniają się do tego problemu. Niezdrowe nawyki i styl życia, nadmierna motywacja oraz brak możliwości osiągnięcia celu mogą dodatkowo pogłębiać wypalenie zawodowe. Ponadto, specyfika wykonywanej pracy, chroniczny stres, wysokie wymagania i odpowiedzialność, presja czasu oraz niedostateczny wypoczynek to kolejne czynniki, które mogą prowadzić do wypalenia zawodowego. Poczucie braku kontroli, przemęczenie oraz wysokie poczucie zaangażowania w połączeniu z emocjonalnymi obciążeniami także odgrywają istotną rolę w rozwoju tego syndromu.
Objawy wypalenia zawodowego
Etapy wypalenia zawodowego Wypalenie zawodowe nie pojawia się nagle, lecz rozwija się stopniowo w wyniku długotrwałego oddziaływania czynników stresogennych. Można więc wyróżnić trzy etapy wypalenia zawodowego. Początkowy etap pojawia się w sytuacji, w której pracownik jest jeszcze pełen energii i motywacji, ale zaczyna odczuwać pierwsze oznaki zmęczenia. Drugi etap to etap wyczerpania, w którym pracownik zaczyna odczuwać wyczerpanie fizyczne i psychiczne, co prowadzi do spadku efektywności i zaangażowania w wykonywanej pracy. Trzeci etap to z kolei etap depersonalizacji, w którym pracownik zaczyna mieć subiektywne poczucie porażki. Ponadto, dochodzi tutaj polega na emocjonalnego dystansowania się od pracy i ludzi, szczególnie od współpracowników lub klientów. Na tym etapie pracownik może odczuwać brak sensu w swojej pracy i tracić motywację do dalszego działania.
Osoby wypalone mogą skorzystać ze zwolnienia lekarskiego Wypalenie zawodowe zostało wpisane do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób z mocą obowiązującą od 1 stycznia 2022 roku, co oznacza że można leczyć wypalenie zawodowe. Tym samym można otrzymać zwolnienie lekarskie na podratowanie zdrowia z powodu zawodowego wypalenia.
Problem wypalenia zawodowego to zjawisko wpływające na zdrowie psychiczne i fizyczne pracowników, które może prowadzić do depresji oraz zaburzeń lękowych.
Chroniczne zmęczenie i objawy somatyczne. Według badaczki Christiny Maslach objawy wypalenia zawodowego zaczynają się od wyczerpania przejawiającego się zmęczeniem fizycznym i różnego rodzaju dolegliwościami ze strony organizmu. Człowiek jest notorycznie zmęczony. Energii brakuje już na samą myśl o pójściu do pracy i wypełnianiu obowiązków zawodowych. Pojawia się wyczerpanie fizyczne i wyczerpanie emocjonalne, zaburzenia snu. Istotnym objawem jest również chroniczny stres i dystansowanie. Potem jest etap depersonalizacji objawiający się dystansowaniem psychicznym i fizycznym do klientów, poczuciem wyższości, traktowaniem z góry, przychodzi cynizm, uprzedmiotowienie klientów i współpracowników. Spadek zdolności zawodowych. Wreszcie stadium trzecie, czyli niechęć do pracy , która kiedyś dawała satysfakcję, brak poczucia własnych kompetencji. Osoby doświadczające wypalenia zawodowego czują rozczarowanie, mają zaniżoną samoocenę, poczucie osamotnienia i poczucie bezradności, tracą zdolność do rozwiązywania problemów zawodowych, uciekają na zwolnienia lekarskie.
W zawodach związanych z relacjami pracownik jest bardziej narażony na syndrom wypalenia zawodowego Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego, jednak niektóre zawody są w grupie szczególnego ryzyka. Częstą przyczyną wypalenia zawodowego jest brak możliwości osiągnięcia celu i tym samym zrealizowania własnych ambicji. Problemem bywa tu również nadmierna motywacja. Osoby wypalone zawodowo odczuwają pewnego rodzaju rozczarowanie podjętą decyzją życiową w związku ze ścieżką kariery. Symptomy wypalenia to wówczas uczucie rozczarowania, utrata złudzeń i sensu.
Wypalenie zawodowe może pojawić się w każdym zawodzie w mniejszym lub większym stopniu, ale niektóre są szczególnie do niego predysponowane.
Jak twierdzi prof. Helena Sęk, polska badaczka wypalenia zawodowego, pojawia się u przedstawicieli zawodów, w których bliska, zaangażowana interakcja z drugim człowiekiem podczas wypełniania obowiązków zawodowych stanowi istotę profesjonalnego działania i warunkuje powodzenie. Procent osób zatrudnionych twierdzących, że są wypaleni zawodowo wzrósł z 37 proc. do 40 proc. w okresie od maja do sierpnia 2022 r .
Ten wzrost jest jeszcze większy w przypadku pracowników amerykańskich – dwóch na pięciu mówi, że jest wypalonych zawodowo. Są to dane z badania Future Forum Puls 2022 na podstawie ankiet wśród 10 tysięcy pracowników i menadżerów z różnych krajów i kontynentów.
Wypalenie zawodowe wpływa na zmianę pracy Wypalenie zawodowe może prowadzić do zmiany lub rezygnacji z pracy. Jest to spowodowane brakiem motywacji i satysfakcji, a także trudnościami w radzeniu sobie ze stresem i presją w miejscu pracy. Pracownicy doświadczający wypalenia zawodowego często czują, że nie są w stanie sprostać wymaganiom swojej pracy i że ich wysiłki nie są doceniane. W rezultacie mogą zdecydować się na poszukiwanie nowej pracy, która lepiej odpowiada ich potrzebom i oczekiwaniom. Wypalenie zawodowe jest jednym z głównych powodów, dla których pracownicy decydują się na zmianę zatrudnienia, co może mieć poważne konsekwencje dla organizacji, takie jak utrata doświadczonych pracowników i spadek produktywności.
W przywołanym powyżej badaniu to wypalenie zawodowe wskazuje się jako najważniejszą przyczynę wpływającą na odejścia z pracy . Osoby zatrudnione biorące udział w badaniu, które zidentyfikowały się jako wypalone, zgłosiły, że jest trzy razy bardziej „prawdopodobne” lub „bardzo prawdopodobne”, że będą szukać nowej pracy w nadchodzącym roku.
Istnieje spora (i rosnąca) różnica między kobietami i mężczyznami doświadczającymi wypalenia zawodowego - kobiety są o 32 proc. bardziej dotknięte wypaleniem zawodowym w porównaniu z mężczyznami. Wśród grup najbardziej zagrożonych wypaleniem zawodowym najczęściej pojawiają się menedżerowie średniego szczebla (aż 43 proc.). Wypalenie jest ściśle związane z obniżoną wydajnością pracowników, w tym o 32 proc. gorszą produktywnością i 60 proc. gorszą koncentracją.
Wypaleniu zawodowemu najmłodszych towarzyszą światowe zakłócenia Kiedy firma Deloitte przeprowadzała globalne badanie 2021/2022 wśród pracowników pokolenia Z i Y w 46 krajach, świat znajdował się w trakcie drugiej odsłony pandemii COVID-19, a szczepionki zaczynały być wprowadzane na rynek.
Ubiegły rok był trudnym rokiem, ale wspomniana ankieta wykazała, że pokolenie Z i milenialsi byli zdeterminowani, by stworzyć lepszy świat po pandemii. Niestety warunki ekonomiczne i jakość życia u wielu z nich pogorszyły się na całym świecie. My w Polsce też się z tym borykamy - alarmujące konflikty geopolityczne, ekstremalne zjawiska klimatyczne, nierówności i wzrost inflacji. Wydaje się, że zakłócenia nie są stanem tymczasowym, ale raczej częścią nowej normalności.
Największą troską pokolenia Z (29 proc.) i milenialsów (36 proc.) są koszty utrzymania, np. mieszkanie, transport, rachunki itp.
12 proc. pokolenia Z i 11 proc. milenialsów wybrało niestabilność polityczną, wojnę i konflikty między krajami jako największe zmartwienie - te procenty byłby prawdopodobnie znacznie wyższe, gdyby ankieta została przeprowadzona zaledwie kilka miesięcy później, jak Rosja napadła na Ukrainę.
Prawie połowa pokolenia Z (46 proc.) i milenialsów (47 proc.) żyje od wypłaty do wypłaty i martwi się, że nie będzie w stanie pokryć swoich wydatków. Około trzech czwartych pokolenia Z (72 proc.) i milenialsów (77 proc.) zgadza się, że przepaść między najbogatszymi i najbiedniejszymi ludźmi w ich kraju poszerza się.
Aż 43 proc. pokolenia Z i 33 proc. milenialsów ma drugą płatną pracę w niepełnym lub pełnym wymiarze czasu pracy oprócz swojej podstawowej pracy. Niewielki, ale rosnący odsetek to również przeprowadzka do tańszych miast ze zdalną pracą.
Prawie połowa najmłodszych pracowników dotkniętych syndromem wypalenia zawodowego Pracownicy pokolenia Z są regularnie zestresowani i niespokojni. Prawie połowa twierdzi, że czuje się zestresowana przez cały czas lub przez większość czasu. Wypalenie zawodowe jest bardzo wysokie wśród obu pokoleń i sygnalizuje poważny problem retencji pracowników.
Aż 46 proc. osób z pokolenia Z i 45 proc. milennialsów czuje się wypalonych z powodu intensywności pracy i wymagań środowiska pracy. W obliczu tych trudności wielu przedstawicieli najmłodszych pokoleń pracowników na nowo definiuje swoje wzorce pracy i wprowadza przewartościowanie w życiu.
Młodzi pracownicy myślą o zmianie pracy. Co jest w stanie zrobić pracodawca ?
Cztery osoby na dziesięć z pokolenia Z i prawie jedna czwarta milenialsów chciałoby odejść z pracy w ciągu dwóch lat, a mniej więcej jedna trzecia zrobiłaby to bez posiadania innej pracy, sygnalizując znaczny poziom niezadowolenia. Płaca, poczucie, że miejsce pracy szkodzi ich zdrowiu psychicznemu i wypalenie zawodowe to główne powody, dla których millenialsi i przedstawiciele pokolenia Z opuścili swoich pracodawców w ciągu ostatnich dwóch lat lata.
Jeśli chodzi o to, co sprawia, że wybierają organizację, dla której chcą pracować, są to dobra równowaga między pracą a życiem prywatnym oraz możliwości uczenia się i rozwoju. Wydaje się, że pracodawcy robią postępy, jeśli chodzi o priorytetowe traktowanie zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia w miejscu pracy. Więcej niż połowa respondentów zgadza się, że dobre samopoczucie w miejscu pracy i zdrowie psychiczne stały się przedmiotem zainteresowania ich pracodawców od początku pandemii.
Liczy się człowiek, a nie tylko pracownik Nie wiemy, jak długo utrzyma się ten trend, ale dane są jasne: 53 proc. pracowników dziś częściej przedkłada zdrowie i samopoczucie nad pracę niż w czasach przed pandemią – czytamy w raporcie Trendy w Rozwoju Ludzi 2023. W tym samym badaniu 47 proc. respondentów twierdzi, że dziś częściej niż przed pandemią przedkłada rodzinę i życie osobiste nad pracę. 82 proc. pracowników twierdzi, że ważne jest, aby organizacja postrzegała ich jako osobę, a nie tylko jako pracownika. Profilaktyka wypalenia zawodowego jest kluczowym elementem zarówno dla pracodawców, jak i pracowników.
Chociaż wypalenie zawodowe jest zwykle problemem, którego źródło leży w środowisku pracy, ponieważ pracownik czuje się nadmiernie obciążony pracą, nie ma poczucia kontroli, wystarczającego wynagrodzenia, komunikacja jest zła, brakuje spójności między wartościami deklarowanymi, a praktyką. Ludzie, z którymi pracuje nie są wsparciem, a cele zawodowe pracownika rozpadły się.
Pracownik może sam sobie pomóc, sięgając po skuteczne sposoby profilaktyczne na poziomie indywidualnym, by przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu. Nie czekając, aż poprawi się w organizacji, warto działać, zadbać o siebie i stawiać sobie nowe wyzwania – dobrze się odżywiać, uprawiać sport, kontrolować stres, odpoczywać i wysypiać się, realizować zainteresowania i pasje.
.webp)
